'Jan Matejko wszystkim znany' Recenzja-Mechaniczna Kulturacja

Biografia Jana Matejki autorstwa wielokrotnie nagradzanej za swoją literacką twórczość Marii Szypowskiej, doczekała się właśnie kolejnego wydania nakładem wydawnictwa Zysk. Pozycja istnieje na rynku od lat 70-tych (wówczas wydana przez Państwowy Instytut Wydawniczy), w tym czasie była wielokrotnie wznawiana, po raz ostatni w 1992 roku. Zysk wznowił książkę na 40-lecie jej pierwszego wydania, zawierając w niej liczne kolorowe reprodukcje obrazów Mistrza.

Już na samym początku trzeba wyraźnie podkreślić, że Jan Matejko wszystkim znany nie jest książką naukową, lecz raczej barwną opowieścią, w której wybór źródeł podporządkowany jest wizerunkowi Matejki, jaki Szypowska pragnie oddać na kartach biografii. Czy jest to zarzut? To zależy od oczekiwań potencjalnego odbiorcy. Jeżeli bowiem spodziewacie się tekstu wyraźnie obiektywnego, zachowującego krytycyzm źródeł i zawierającego liczne szczegółowe informacje historyczne, to prawdopodobnie będziecie tą pozycją rozczarowani. Szczególnie jeśli mieliście okazję wcześniej zapoznać się z innymi naukowymi tekstami poświęconymi życiu Matejki. Autorka zdaje się tu jednak celować w innym typ odbiorcy. Dla laika, który – na przykład pod wpływem spotkania z twórczością Mistrza – pragnie dowiedzieć się czegoś o jego życiu, książka Szypowskiej będzie stanowiła znakomite do niego wprowadzenie.

A jaki to wizerunek Matejki kreśli Szypowska? W jej biografii chorowitość i fizyczna słabość Mistrza kontrastuje z jego ogromną siłą ducha. Odnosząc się do jego obrazów i postaw, autorka przedstawia Matejkę jako wielkiego patriotę pragnącego kształtować serca i umysły Polaków, ale jednocześnie czułego, kochającego męża i ojca. Wspomina o jego trudnych początkach, o problemach ze wzrokiem, o tym, że nie poznano się na jego talencie i nikt nie widział w nim artysty, o niezrozumieniu i prześladowaniach. Ale także o ogromnych sukcesach: docenieniu przez Francuzów, międzynarodowej sławie, odznaczeniach oraz roli, jaką odegrał w kształtowaniu nowych talentów. Jest więc to czasem wzruszająca, czasem zabawna, ale podnosząca na duchu biografia artysty i człowieka.

Chociaż język Szypowskiej razi niekiedy iście romantyczno-poetyckimi opisami, a lektury nie ułatwia również ogrom wszelakich cytatów, które występują tutaj w zdecydowanej większości, to trzeba jednak przyznać, że autorka kreśli tutaj niezwykle barwny obraz życia i twórczości Jana Matejki. Z kart książki wyłania się romantyczny portret artysty.

Jedyny zarzut pod względem samego wydania dotyczy miejsca umieszczenia ilustracji. Nie można narzekać na ich ilość, bo jest ich blisko dziewięćdziesiąt, w tym reprodukcje obrazów Matejki i jego szkiców lub innych obrazów związanych z malarzem, jak jego portrety czy płaskorzeźby z jego wizerunkiem. Znajdziemy tu ponadto fotografie, czy to pracowni Mistrza, czy jego palety. Żałuję jednak, że wszystkie znajdują się w środku książki, co nie ułatwia lektury. Byłoby znacznie lepiej, gdyby poszczególne ilustracje znajdowały się w pobliżu fragmentów, w których poruszane są związane z nimi kwestie.

Jan Matejko wszystkim znany Marii Szypowskiej odkrywa przed odbiorcą liczne fakty paradoksalnie pokazujące jego nie do końca „znany” obraz. Przede wszystkim Szypowska wskazuje na człowieka, jakim był ten wybitny malarz. Jej celem jest poruszenie czytelnika, chwycenie go za serce i temu podporządkowany jest wybór źródeł oraz charakter komentarzy. Nie zmienia to faktu, że całość działa dokładnie tak, jak zamierzyła autorka. Ta biografia w fascynujący i angażujący sposób zabiera odbiorcę w podróż do czasów Matejki, przedstawiając jego barwne życie.

-- Klara Groszek